ක්‍රි. ව. 2021
The archaeology work was started in 2021 and the plan was to complete the stupa conservation based on the proposed plan (by archaeologists). On the day of enshrining the sacred relics of the Buddha inside the stupa, Parliamentarians of the Tamil National Alliance (TNA) and their supporters disturbed this event and force-stopped it. They claimed that the place belongs to their ‘homeland’ and the temple in fact, is an ancient kovil (which does not tally with archaeological and historical sources).
ක්‍රි. ව. 2018
ත්‍රස්වාදී අවසාන යුද්ධයෙන් පසුව 2018 නොවැම්බර් මාසයේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මෙහි කැණීම් කටයුතු ආරම්භ කිරීමට ගොස් තිබෙනවා. එම ආරම්භක අවස්ථාවට ගල්ගමුවේ ශාන්තබෝධි ස්වාමීන් වහන්සේ ද වැඩම කළා. ඒ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව කැණීම් කටයුතු ආරම්භ කිරීමේ දී පිරිත් සජ්ඣායනා කොට ආගමික වතාවත් සිදුකිරීමටයි. ශාන්තබෝධි ස්වාමින් වහන්සේ බුද්ධ ප්‍රතිමා වහන්සේ නමක් අතේ රැගෙන ගොස් ඇති බව කියැවෙනවා. එම අවස්ථාවේ දී විහාරයක් සෑදීමට ගන්නා උත්සාහයක් යැයි පවසමින් එම ප්‍රදේශයේ කණ්ඩායමක්, මෙම ස්ථානය ඔවුන්ගේ පූජනීය ස්ථානයක් යැයි පවසා ප්‍රශ්නයක් කර ඇති බව කියැවෙනවා. එම අවස්ථාවේ දී ත් බෞද්ධයන් ඉතාමත් සංයමයෙන් ඉවසීමෙන් ක්‍රියා කළා.
ක්‍රි. ව. 2009
Until 2009 Kurundi temple was a forbidden place to step into. Politicians are those who oppose the archaeology work at this place and who deny accepting the place’s Buddhist identity despite all the evidence. (It should be mentioned that this is not the first time the politicians demanding Buddhist temples to be removed from the North and the East).
Today, it is identified that the entire monastery land is spread across more than 400 acres.
The archaeology work was started in 2021 and the plan was to complete the stupa conservation based on the proposed plan (by archaeologists). On the day of enshrining the sacred relics of the Buddha inside the stupa, Parliamentarians of the Tamil National Alliance (TNA) and their supporters disturbed this event and force-stopped it. They claimed that the place belongs to their ‘homeland’ and the temple, in fact, is an ancient kovil (which does not tally with archaeological and historical sources).
The chain of events that followed was witnessed by the whole country and in the end, the DoA was allowed to continue with their archaeology work at the place without any disturbance.
ක්‍රි. ව. 1933
මෙම ස්ථානයේ අක්කර 78 ප්‍රමාණයක් පුරාවිද්‍යා භූමියක් ලෙස ගැසට් කිරීම.
ක්‍රි. ව. 1905
H.C. Bell (Commissioner of Archaeology) had mentioned this important site in his report the Archaeological Survey of Ceylon (North Central- Central – Northern Provinces). 1905 Archaeological Survey of Ceylon by H.C. Bell stands out to capture the mind of those keen in archaeology. He mentions about two flights of steps. One is from the summit to the terrace- a flight of 18 steps. The second is a grand staircase of 100 steps, cut out of stone. As per the report the flight of steps “descends the hill unbroken to the forest below”. These steps connected the monastery to the city below. I inquired about this from Kapila Senadheera (Department of Archaeology) and he confirmed the existence of a staircase, and that it is buried, but some small parts of it have been found protruding from the ground. As the excavations are ongoing the team remains optimistic of finding this ancient stairway. Kurundumale has many mysteries to be revealed.
ක්‍රි. ව. 1895
බ්‍රිතන්‍ය සිවිල් සේවකයෙක් වන ජේ. පී. ලෙවිස් විසින් රචිත TheManual of Vanni නම් ග්‍රන්ථයේ සඳහන් වන විස්තර මෙහිදී උපුටා දැක්විය හැක. මේ 1800 ශතකයේ වවුනියාව සහ මුලතීවුවල බ්‍රිතාන්‍ය පරිපාලකයින්ගේ වාර්තා අනුසාරයෙන් 1895 දී ජේ. පී. ලුවිස් විසින් සම්පාදනය කරන ලද්දකි. එය පුළුල් විෂය පරාසයක් ආවරණය කරයි.
එම කෘතියේ දැක්වෙන කරුණු වලට අනුව "කුරුන් ගම" යන්න මෙම ස්ථානයෙන් හමුවූ සෙල්ලිපියෙ සඳහන් වෙයි. පසුව මෙහි පැමිණි දමිළ ජනපදිකයන් මෙහි හින්දු කෝවිලක් ගොඩනංවා ඇති අතර සංඝබෝධි රජතුමා විසින් ගොඩනැගූ විහාරයේ ගොඩනැගිළිවල ගඩොල් සහ ගල් මේ සඳහා යොදාගෙන ඇත. තවදුරටත් ඒ මහතා මෙසේ සඳහන් කරයි. "කුරුන්දුමලේ ඇති ගඩොල් සහ පාෂාණ මම දන්නා පරිදි 1895 දී පමණ මුල්ලේවෛක්කාල් කෝවිල ඉදිකිරීම සඳහා රැගෙන යන ලදි. එම කෝවිලේ පිවිසුම සකස්කිරීම සඳහා කුරුදුමලෙන් රැගන යන ලද කැටයම් සහිත ශිලා ඵලක භාවිතා කරන ලදි".
The 1895 Manual of Vanni says that the term Kurun - gama is mentioned in the inscription and that “The later Tamil residents built a temple here, and they demolished the vihare built by Sanghabodhi and other buildings and removed nearly all the bricks and the stoneworks to it”. It further says that “Stones were removed from Kuruntanurmali in 1858 I believe, to build the Mullivaikkal temple. The doorway of that temple is constructed of carved stones from Kuruntanurmalai.”
ක්‍රි.ව. 1890
1890 වර්ෂයේ දී පමණ එවක පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක ධූරය දැරූ එච්.සී.පී. බෙල් මහතා මෙම කුරුන්දි විහාර සංකීර්ණය සම්බන්ධ ව විස්තර වාර්තා කර තිබෙනවා.ඊට පසු කාලයක දී රජය විසින් 1933 දී පමණ මෙහි අක්කර 78 ක පමණ භූමි ප්‍රමාණයක කුරුන්දි විහාර සංකීර්ණය පැතිර පවතිනවා කියන කරුණ සඳහන් කරනු ලැබ තිබෙනවා. එහෙත් එහි කිසිම ආකාරයක කැණීම් කටයුත්තක් සිදුව තිබුණේ නැහැ.
ක්‍රි.ව. 1270
2වන පැරකුම්බා රජු විසින් 1236 – 1270 අතර කාලයේ දී විනාශ කරන ලද කාලිංඝ මාඝ ගේ එක් බලකොටුවක් කුරුඳු වෙහෙර ආසන්නයේ පැවති බව ද ඉතිහාස විමර්ශනයෙන් පෙනී යනවා. මෙම කාලයෙන් පසු මාඝ පරපුරේ තවත් පුරුකක් ජාවක චන්ද්‍රභානු ලංකාව ආක්‍රමණය කළ අතර ඔහුගේ කඳවුරක් ද මෙහි පිහිටුවාගත් බවත් සඳහන්.
ක්‍රි.ව. 1110
1 වැනි විජයබාහු රජු විසින් 1055 – 1110 ත් අතර කාලයේ දී ත් විහාරය ප්‍රතිසංස්කරණය කරන ලද බව ද සඳහන්.
ක්‍රි.ව. 1013
3 වන මිහිඳු රජතුමා විසින් මෙම ස්ථානය ආසන්නව පැවැති කුරුමලේ නම් වැව සම්භන්ධ ජල ගැටළුවක් විසදීම සඳහ ස්වකීය පවුලේ අය සමග පැමිණ එම ගැටළුව විසඳා එම ස්ථානයේ ශිලා ලේඛණයක් කරවීම.
Inscription by Mahindu III. (937-1013 a.d.), who visited the tank with his mother (?) and daughter in the eighth year of his reign. It is on a large slab, and is one of the largest inscriptions in the Island, but for the most part now illegible, containing —
Chiefly a series of rules like those on the Mihintale tablets, to be observed by the monks who were stationed here, but a few references of more general interest are included in it, and allusion is made to the king’s great lake (which would appear to be Tannirmurippu), and also to some disputes that were having an injurious effect on the cultivation. The king, who states that he himself was the writer of the inscription upon the stone, and who appears to have had some doubts regarding his orthographical powers, commands that those rules ” shall continue in force, and not be upset or reconstructed if letters are missing.
ක්‍රි.ව. 571
පළමුවන අග්බෝ රජු ක්‍රි.ව. 571-604දී කුරුන්දක විහාරය පිළිසකර කරවා කුරුන්දවාපි නම් වැවක්ද, පොල් උයනක්ද කරවා පූජා කරන ලදි (මෙම කරුණු කුමන ග්‍රන්ථයක සඳහන් වනවාද යන්න සඳහන් කලයුතු වෙයි)
ක්‍රි.පූ. 109
ඛල්ලාඨනාග රජු ක්‍රි.පූ. 109-103 අතර කාලයකදී කුරුඥපාසක නම් මෙම විහාරස්ථානය ගොඩනගන ලදි. ක්‍රි.ව. 5 වන සියවසේ රචිත මහා වංශයේ 33 වන පරිඡේදයේ සඳහන්වන පරිදි මෙම කරුණ තහවුරු වෙයි.
The temple is first mentioned in the 33rd chapter of the Mahavamsa (5th century Pali chronicle). It says that King Khallatanga (110-104 BC) built the Kurunda pasaka temple. It is recorded that the Hela Atuwa called Kurundatta Kathawa was named after the monastery as it was composed at this place. King Khallatanaga built this monastery during the 2nd century BC and the monastery is mentioned as the Kurundawashoka and Kurundakapasaka monastery in the 5th century Pali chronicle, Mahavamsa.
ක්‍රි. පූ. 522
බුදු රජාණන් වහන්සේගේ බුද්ධත්වයෙන් 6 වන වසරේ සිදුවූ දෙවැනි ලංකාගමනයේදී, උන් වහන්සේ මෙම ස්ථානයටද වැඩමකළ බවට ජන ශ්‍රැතිවල සඳහන් වෙයි.
Locals believe that Buddha has visited this place.